Homo Sapiens ?
Sapiens!
De geschiedenis van de mensheid is een zeer wijdlopig verhaal en het is niet gemakkelijk om de grote lijnen ervan goed te zien. Ik heb van Yuval Noah Harari twee boeken gelezen die enige tijd in het nieuws waren, Sapiens, A brief History of Humankind, en Homo Deus, A Brief History of Tomorrow. Ik vond het ontspannende lectuur. (Dat moet je in onze amusementscultuur altijd aan de mensen zeggen als je wil dat ze zich voor een boek interesseren.) Hoewel het inderdaad ontspannend lezen is, blijkt zijn werk toch een schokkende boodschap te bevatten. Wat vooral tot nadenken stemt, is dat Harari de evolutie van de homo sapiens, en ook de gigantische versnelling van de evolutie waarin onze soort op dit ogenblik is terecht gekomen, heel mooi beschrijft volgens de actuele wetenschappelijke methodes, maar dat hij, door diezelfde methodes gehandicapt, niet tot begrijpen komt. Wat zijn die methodes van de wetenschap? Hoe gaat de wetenschapper te werk vandaag? Hij stelt zich onbevooroordeeld op en hij observeert. Hij zoekt geduldig alle cijfers bij elkaar, hij berekent nauwkeurig hoeveel er van alles is, hij vertelt wat hij vanuit zijn kelderraam kan zien. En dan, met zijn ogen toe, probeert hij een ‘verklaring’ uit zijn duim te zuigen: hij stelt een hypothese op. We moeten Harari toegeven dat hij niet in die valstrik trapt: hij gaat niet de creatieve toer op om de show te stelen. Hij verzint niets. Hij rondt zijn onderzoek niet af met een ‘verklaring’ en schuift geen maatregelen naar voor om de crisis op te lossen. Hij rondt botweg af met een retorische vraag. Sapiens eindigt met de volgende alinea:
We are more powerfull than ever, but have very little idea what to do with all that power. Worse still, humans seem to be more irresponsible than ever. Self-made gods with only the laws of physics to keep us company, we are accountable to no one. We are consequently wrecking havoc on our fellow animals and on the surrounding ecosystem, seeking little more than our own comfort and amusement, yet never finding satisfaction.
Is there anything more dangerous than dissatisfied and irresponsible gods who don’t know what they want?
Wie tussen de lijntjes kan lezen, merkt wel dat Harari, door alles eens op een rijtje te zetten, toch tot één fundamenteel inzicht is gekomen. Hij durft het niet uitdrukkelijk te schrijven, want zijn boek moet tenslotte ook nog verkocht geraken, maar hij heeft gezien en begrepen dat de mens nog altijd dezelfde aap is als in de tijd van de prehistorie. Wat wij heel voornaam onze ‘medemens’ noemen, heet bij hem ‘our fellow animals’… Harari zelf behoort tot de snel krimpende elite van ‘fellow animals’ waar je nog wel eens een interessant gesprek kunt mee hebben. Hij maakt deel uit van de met uitsterven bedreigde soort die we in het hedendaags jargon ‘de apen 2.0’ zullen noemen: mensen die lezen en denken. Hoewel hij het niet uitdrukkelijk durft schrijven, heeft hij goed begrepen dat het gros van de mensheid behoort tot de apen 1.0. En dat is wat hem de vraag ingeeft waar het boek mee eindigt…
De mensaap versie 1.0 is het gevaarlijkste roofdier dat de natuur heeft voortgebracht. Hij jaagt in kuddes. Hij beloert zijn soortgenoten, hij grijpt ze, hij foltert en vermoordt ze. Hij is vreselijk slim, en hij heeft het zo ver geschopt dat hij, zoals Zeus zelf, de bliksem kan gooien waar hij maar wil. Vroeg of laat zal hij dat ook wel eens doen. Want aap 1.0 is misnoegd.
De mens is ‘god‘ geworden, hij kan alles, zegt Harari. Maar wanneer de ‘goden‘ misnoegd zijn gebeuren er vreselijke dingen. Vooral wanneer ze zich inspannen om de wereld te redden. ‘Goden‘ staan altijd klaar om ons te redden. Maar de geschiedenis leert dat ze vaak te laat komen. Vroeger was alleen de koning ‘god’. Nu zijn we het allemaal. Niet langer ‘god’, maar de mens beschikt. Maar, zegt Harari, jammer genoeg weet de mens niet wat hij wil. We betrappen hem hier duidelijk op een leugentje om bestwil: hij wil de lezer sparen, want er komt nog een boek. Yuval Noah Harari weet heel goed wat aap 1.0 wil. Hij wil ‘alles’.
‘We want it all, and we want it now!’