Harari Homo Deus

Homo Deus

In Homo Deus probeert Harari te voorspellen wat de toekomst van de mensheid wordt. Hij vertelt weer wat we uit het eerste boek al wisten en voegt daar nog een aantal beschouwingen aan toe over de sturing van onze verlangens. Die was vroeger in handen van de godsdienst, maar wordt vandaag voor het grootste deel waargenomen door de multimedia. Aap 1.0 dacht zich te bevrijden van de voorvaderlijke religieuze betutteling door de tempels af te breken waar de mensheid een paar miljoen jaar aan gebouwd heeft: hij werd vrijzinnig en besloot om zelf betekenis te geven aan zijn leven. Hij deed dat zonder te beseffen dat je niet kunt geven wat je niet hebt.

If we are indeed bringing famine, plague and war under control, what will replace them at the top of the human agenda? (…) what are we going to do with ourselves?

De vraag wordt al meteen gesteld op pagina 2. Maar, wees gerust, het antwoord blijft uit. Je leest plezante weetjes die op de keper beschouwd niet meer zijn dan voorbeelden van wat je al lang wist. De mens zoekt het geluk en heeft het vandaag beter dan ooit. Maar het maakt hem nukkig en ongelukkig. Hij loopt achter het plezier aan als een ezel die, door zijn onderbewuste gemotiveerd, een wortel achterna loopt. Ondertussen trekt hij de kar. Maar de mens is geen gewone ezel. Hij heeft zich omgedraaid en de koetsier van de bok gegooid. Hij heeft de wortel opgegeten en nu zit hij met een hele grote honger…

Humans are trying to upgrade themselves into gods…(p.49)

De mens eist de plaats van god op. Maar zijn denken schiet tekort. Ondertussen tikt de bom. We moeten consuminderen, maar niemand weet hoe.

Since no one understands the system any more, no one can stop it. (p.59)

We hebben nog één troef achter de hand, en dat is AI, de Artificiële Intelligentie. We gaan in de zetel liggen met Star Wars of Robinson Eiland en het werk laten we over aan de robots. AI komt eraan? OK! Laten zij het denken ook maar doen en zij moeten er dan ook maar voor zorgen dat er niets meer mis gaat.

You want to know how super-intelligent cyborgs might treat ordinary flesh-and-blood humans? Better start by investigating how humans treat their less intelligent animal cousins. (p.77)

Wie bedoelt Harari met die ‘less intelligent animal cousins’? De chimpansees? De gorillas? Of de mens? Is dat geen doordenkertje?…

Als we Harari moeten geloven, is de homo sapiens, precies zoals elk ander levend wezen, een algoritme; van zodra hij geboren wordt begint zijn programma te lopen en dat is het. In het beste geval kan hij tot op zekere hoogte zelfbewustzijn ontwikkelen, maar dat kan hij alleen door te denken, en daar heeft hij een broertje aan dood. Hij doet het alleen als hij er flink voor betaald wordt. Op school met punten en snoep en cadeautjes. En eens hij zijn diploma op zak heeft, met klinkende munt. Hij stopt onmiddellijk met denken, van zodra het niet meer hoeft: hij gaat voor een scherm zitten. Of hij gaat op reis. Hij voelt zich niet schuldig, want iedereen doet het. De wetenschap bewijst het: aap 1.0 is een kuddedier.

When confronted with such scientific explanations people often brush them aside, pointing out that they feel free and that they act according to their own wishes and decisions. This is true. Humans act according to their desires. If by ‘free will’ we mean the ability to act according to our desires – then yes, humans have free will, and so do chimpanzees, dogs and parrots. When Polly wants a cracker, Polly eats a cracker. But the million dollar question is not whether parrots and humans can act upon their inner desires – the question is whether they can choose their desires in the first place. Why does Polly want a cracker rather than a cucumber? (…) I don’t choose any of my wishes. I feel a particular wish welling up within me because this is the feeling created by the biochemical processes in my brain. These processes might be deterministic or random, but not free. (p. 330)

Het programma dat door de natuur in ons geïnstalleerd is zorgt ervoor dat we overleven. Hoe we dat doen hangt niet van ons, maar van de omstandigheden af: de huidige wetenschap vindt in het menselijk gedrag nergens enig spoor van vrije wil. Er is alleen determinisme en toeval.

I don’t choose my desires. I only feel them, and act accordingly. (p.331)

De mens is een verschrikkelijk intelligent dier. Hij kan zichzelf alles wijs maken. Hij kan zich ook scholen tot expert: zijn intelligentie leent zich daartoe. Maar computers zullen in de toekomst nog duizend keer intelligenter worden dan de mens, voorspelt Harari. Hij geeft tal van voorbeelden. Een geneesheer kan een patiënt onderzoeken en een diagnose stellen. Er zijn nu al computers die dat veel beter en veel sneller doen: ze kunnen gebruik maken van de meest up to date kennis en ze beschikken op één seconde over alle data uit je medisch dossier en dat van je ouders, je broers en zusters en je kinderen. Ze lezen van je Facebook pagina je geestelijke gezondheid af. Ze kennen alle geneesmiddelen en hun bijwerkingen. Ze berekenen op minder dan een seconde welke behandeling je het beste helpt. De printer geeft het je op een briefje. En: ‘Au suivant!

Robots werken zonder koffiepauze door, en ze maken geen verstrooidheidsfouten. Als we lijdzaam blijven toezien hoe ze overal ons werk afpakken, zal de helft van de jobs verloren gaan. We zijn ons van geen kwaad bewust. En daar precies wringt het schoentje. Aap 1.0 stelt zich tevreden met zijn intelligentie en leeft er maar op los. Om bewustzijn bekommert hij zich niet. Hij vergeet dat een mens zijn intelligentie ook kan aanwenden om bewust te leren denken: een computer kan zichzelf niet kennen. Een mens kan dat wel. Herinner u de leuze van Socrates: gnothi seauton. KEN UZELF.

The most important question in twenty-first-century economics may well be what to do with all the superfluous people. (p. 370)

We might witness the creation of a massive new unworking class: people devoid of any economic, political or even artistic value, who contribute nothing to the prosperity, power and glory of the society. This ‘useless’ class will not be merely unemployed – it will be unemployable. (p. 379)

The coming technological bonanza will probably make it feasible to feed and support these useless masses even without any effort from their side. But what will keep them occupied and content? People must do something, or they go crazy. What will they do all day? One answer may be drugs and computer games. Unnecessary people may spend increasing amounts of time within 3D virtual-reality worlds, that would provide them with far more excitement and emotional engagement than the drab reality outside. Yet such a development would deal a mortal blow to the liberal belief in the sacredness of human life and of human experiences. What’s so sacred about useless bums who pass their days devouring artificial experiences in La La Land? (p. 381)

Harari zit vast. Hij heeft de boeken over de hersenen gelezen en ingezien dat, ondanks de miljarden die in het onderzoek geïnvesteerd worden, niemand vandaag weet hoe die werken. De computers weten het zelf ook niet. Zij interpreteren liefde als een hormonale opstoot. Ik weet niet wat u daarover zou zeggen, maar ik voel het anders. Computers zijn bewusteloos.

Ik blijf geloven dat de conclusie van Harari fout is. Hij meent dat de mens zich door de machines zal laten opzij zetten. Nee, hoor! De Artificiele Intelligentie zal natuurlijk wel de hele praktische organisatie en het grootste deel van het werk van ons overnemen, maar ze zal ons nooit finaal wegzetten zoals wij vandaag doen met de apen in de zoo. Het zal anders gaan, geloof mij maar. Onder druk van de AI zullen wij onszelf upgraden. Aap 1.0 wordt aap 2.0!

We zijn op het vlak van bewustzijn steil bergaf gegaan sedert de Franse Revolutie. We hebben er twee eeuwen lang alles aan gedaan om de Rede af te weren. We hebben ze de toegang tot ons persoonlijk leven ontzegd. De emotie hebben we tot in het absurde opgehemeld. Met mei ‘68 hebben we de deur van het gezond verstand helemaal achter ons dicht gegooid. Zowel onze relatiepatronen als onze consumptiegewoontes, als onze musea voor moderne kunst getuigen van de waanzin waar we in verdrinken. We hebben ons aan irrationele creativiteit bezat. Maar we zijn aan het einde van ons latijn. Nu zal er niets anders meer op zitten dan te ontnuchteren. We zijn er ons nog niet echt van bewust, maar met onze intelligentie alleen komen we er niet meer: u en ik moeten dringend bewust leren denken om uit de virtualiteit te treden waarin we ons hebben verschanst. Want we zullen bij alles wat we zeggen en doen moeten leren rekening houden met de impact van ons gedrag op onszelf, op de anderen en op de natuur. Om dat kritisch zelfbewustzijn te ontwikkelen, kunnen we gelukkig terugvallen op de inzichten van de grootste denkers van de mensheid.

De slimsten onder ons hebben de boeken al uit de kast gehaald en zijn weer begonnen met lezen: Plato, Dante, Shakespeare, Pascal, La Fontaine, Goethe, Victor Hugo. Dat is een goed begin!

Op naar aap 2.0!

Le vingt et unième siècle sera spirituel ou ne sera pas. (André Malraux)

Malraux avait raison : le vingt et unième siècle sera spirituel, le chômage s’y emploie. (Daniel Pennac)